“Hạt mưa rơi bao lâu” Báo giới và cảm nhận thật sự từ khán giả và giới chuyên môn

Lâu lắm lại có một phim gợi nhớ tới bộ phim Rasomon (Nhật Bản). Mặc dù ý đồ của Đạo diễn Đoàn Minh Phượng và Đoàn Thành Nghĩa với Đạo diễn Ku-rô-sa-oa là hoàn toàn khác nhau trong việc lựa chọn cấu trúc phim nhưng cách thể hiện ít nhiều có sự tương đồng. Chọn cách trình diễn câu chuyện phim từ diễn tiến rất khác nhau thông qua cái nhìn chủ quan của các nhân vật là điều rất khó. Nó rất dễ làm lẫn lộn câu chuyện khiến khán giả khó hiểu. Tuy nhiên, Hạt mưa rơi bao lâu đã làm mạch lạc điều này. Đây là một thành công thách thức khiến tôi cảm phục tài năng của Đoàn Minh Phượng và Đoàn Thành Nghĩa …

Rất nhiều báo chí và bản thân tôi cũng ngợi khen phim này mặc dù nó rất kén khán giả và không phải trong tâm trạng nào ta cũng có thể xem. Tuy nhiên, trong bài này tôi chỉ nói đến việc xử lý không gian và tạo hình của Hoạ sĩ thiết kế, người quyết định bối cảnh, phục trang, hoá trang và đạo cụ của các nhân vật trong phim.

Một màu vàng buồn bã bao phủ không gian trong việc xử lý tông màu của phim vừa là sự thành công và cũng là thất bại. Nó tạo ra vẻ đẹp đặc biệt mang phong cách riêng của những nhà làm phim, góp phần sâu sắc trong việc tạo ra cảm xúc chung cho người xem nhưng nó cũng gây ra cảm giác buồn chán bởi hiệu ứng thị giác.

Như tôi đã nói ở trên, bộ phim được kể bởi những nhân vật liên quan đến chuyện phim cho cậu con trai của Lý An và khán giả cùng thấy một lúc. Nhưng vấn đề là không gian của ba câu chuyện do ba người kể khác nhau đã không hề được xử lý. Vẫn tông màu đó, vẫn ngôi nhà đó, vẫn những vật dụng quen thuộc cùng với trang phục không hề thay đổi. Nếu ba câu chuyện được kể bởi ba tông màu khác nhau với ba không gian khác nhau … liệu có giúp cho câu chuyện phim bớt lê thê và mạch lạc hơn không! Tôi thích tông màu của phim, nhưng giá nó có những tông phim khác với những bối cảnh khác để mà so sánh, để mà bộc lộ …

Về bối cảnh. Với cửa hình 1.78 không đủ rộng để khiến người ta cảm thấy mênh mang nỗi buồn, không đủ hẹp để thấy sự nặng nề đè nén, người quay phim cần sự hỗ trợ rất nhiều từ phía hoạ sỹ thiết kế. Việc tái tạo ánh sáng tự nhiên mà không cần phải đầy đủ chủ, phụ, ven (theo cách chiếu sáng cổ điển) đạo diễn và quay phim có thể đã muốn bộ phim gần gũi với lối thể hiện đương đại trên những chất liệu cổ xưa. Nhân vật ít chuyển động và sử dụng nhiều góc máy tĩnh, như vậy rất cần phải có không gian động khiến cho khán giả không cảm thấy tiết tấu phim chậm. Cái đó có thể là sự dịch chuyển của tiền cảnh (Những tấm mành, lụa lay động trong nội cảnh hoặc lá cây ngoại cảnh). Hoặc chuyển động ồn ào của background (cảnh ngoài chợ). Việc lấy động tả tĩnh là cần thiết để không gian của phim thoát đi. Người hoạ sỹ thiết kế lẽ ra cần tham gia nhiều hơn thay vì dựng lên một không gian chết cứng với lối trình diễn của một kiểu hội hoạ sắp đặt.

Tôi không bàn tới thời gian xảy ra chuyện phim vì điều đó bộ phim không có ý đề cập cụ thể và nó không thực sự là điều đáng quan tâm. Tuy nhiên tôi đã thấy ngôi nhà của Lý An với một cú panorama 360 độ gợi nên những bất hợp lý về thời gian xảy ra chuyện phim. Những bức tường chìa ra những viên gạch thời nay(cỡ 5.10.20 cm) lởm chởm chẳng có ẩn ý gì ngoài vẻ đẹp tạo hình chụp ảnh … Không gian nhà Lý An giống như ngày nay, chật hẹp và lộn xộn mà ta có thể thấy ở rất nhiều những ngôi nhà cũ ở nông thôn bay giờ. Đành rằng nhà Lý An làm đồ sàch(quay ở Phù Lãng) nhưng nên chăng bê nguyên xi một ngôi nhà ngày nay vào phim. Xưa nhà miền Bắc thường gồm cổng, lối đi, sân rồi nhà trên. Trước sân có vườn, cây cau giàn trầu, chum nước(rất mát). Hai bên tả hữu là nhà ngang, một bên giống như kho chứa thóc lúa và những tài sản khác, một bên là chỗ ở cho các bà vợ lẽ và con cái. Nhà trên là nơi thờ cúng và cũng là chỗ nghỉ cho đàn ông. Gian tả là buồng ngủ giành cho người vợ cả hoặc người vợ sinh được con trai. Xưa kia quan hệ vợ chồng là chồng chúa vợ nô. Thân phận người phụ nữ bọt bèo lắm. Giá tôi thấy được một góc máy cao với tiền cảnh nặng nề, đè lén lên số phận của người phụ nữ. Một góc máy thấp với những đồ thờ cúng và dáng vẻ uy quyền của người đàn ông. Tôi sẽ có cảm giác khác khi thấy Lý An cam chịu chấp nhận để làng gọt đầu bôi vôi thả trôi sông đứa con mà cô rứt ruột đẻ ra. Ông b&#7889đạo diễn có thể đã phải cắt đi để chèn những cảnh dựng do diễn xuất chưa thuyết phục)cũng góp phần phá không gian của câu chuyện phim bởi lối phục sức bật ra ngoài bối cảnh. Bối cảnh nhà Lý An lẽ ra phải mang sắc thái của chuyện phim, hay khắc hoạ thêm tính cách của nhân vật, hay bộc lộ mỹ học thời gian thông qua lớp lang văn hoá thì trong phim chỉ mang vẻ đẹp với đầy vật trang trí theo xu hướng sắp đặt khiến bối cảnh không phục vụ bộ phim mà còn phá không gian của phim.

Cảnh xem hát rất đẹp. Nhiều người thích những bức chân dung vẽ trong những chiếc mẹt nhỏ treo xuôi ngược hoặc thả trôi dưới nước. Chân dung vẽ màu có độ chuyển và hình khối là kĩ nghệ thời kì nào? Chắc chắn khi chưa có trường Cao đẳng Mĩ thuật Đông dương, chưa có lối vẽ đó. Cách vẽ trên mẹt đó gợi nhớ những thứ ta vẫn thường thấy tương tự trên các phố bán đồ lưu niệm ngày nay. Việc bố trí những hình quảng cáo này cũng đầy tính sắp đặt liệu có cần thiết? Khán giả nông thôn xem hát thời đó liệu có cần những hình quảng cáo hay trang trí như vậy? Màn này tôi thấy Hoạ sĩ thiết kế không nên lạm dụng.

Việc dựng đàn tế thần ở sông cũng thiếu tính thuyết phục. Xưa kia dựng đàn tế thường phải đặt ở chỗ cao. Đắp đàn tế có định phương định hướng cờ phướn đèn nhang uy nghi đường bệ. Chủ tế phải mời thầy địa lý xem xét kĩ càng lắm(Đại Việt sử kí). Tôi không hiểu có hai cây cột quấn khúc đen khúc trắng như diễn tả 2 con thuồng luồng(không biết có phải không?). Đành rằng làm cái màn này khó vì thực tế cũng chẳng ai biết người ta tế Hà bá hay Thành Hoàng thế nào! Mà nếu vậy thì mình làm cách nào miễn là thuyết phục người xem tin đó là sự thực. Cảnh đàn tế này sơ sài khó mà thuyết phục.

Trong phim có 2 đạo cụ đặc biệt. Bức tượng được sử dụng đắt giá giống như một chi tiết quan trọng không thể thiếu trong câu chuyện phim. Đạo diễn đã rất thông minh khi nghĩ ra chi tiết này. Tuy nhiên, cây đàn đáy có ý nghĩa gì? Còn một chi tiết trong sử dụng đạo cụ nữa, đó là cây kéo cắt đất. Xưa kia người dân làm gốm làm đất bằng mai. Chỉ đến khi có sự ra đời của dây thép(khi người Pháp vàoAn Nam)mới có cây kéo cắt đất đó. Người ta thường lấy sợi dây phanh xe đạp tách ra làm dây kéo.

Bỏ ngoài tai những lời dị nghị về trang phục, tôi thích cái cách ăn mặc trong phim này. Chúng ta không thể có những tư liệu về trang phục thời xa xưa, khi câu chuyện phim đề cập. Việc may mới toàn bộ phục trang theo kiểu phi hiện thực(trên những tư liệu gần với thời đó) dường như tạo ra một cảm giác dễ chịu cho người xem. Tuy nhiên, lẽ ra các nhân vật chính hoặc thứ chính cần phải ăn mặc với màu sắc khác nhau để khắc họa tính cánh của họ cũng như để khán giả dễ phân biệt. Họ hơi giống nhau về lối ăn mặc. Bà lão trong phim mặc chiếc váy được vá đẹp quá, Lý An cũng có cái váy rất thời trang.

Về hoá trang tôi thấy được, tuy nhiên tại sao mấy nhân vật trẻ con lại bị lãng quên. Cô em gái Lý An không vấn khăn mà tóc lại buộc phía sau. Đứa con sao không để trái đào đi. Hoặc cạo trọc cũng được. Tóc cắt ngắn khiến người xem cảm thấy hiện đại quá …

Tôi biết người hoạ sỹ đã rất kì công khi sưu tầm những đạo cụ hiếm hoi. Tìm ra những mảng tường xây gạch cổ, đình thờ Thành hoàng, cũng như làm hàng loạt những bức tượng gỗ, thuyền độc mộc … những điều đó đáng ghi nhận.

Tôi cũng nghĩ rằng các hoạ sĩ thiết kế phim Việt Nam nên xem phim này. Dù tôi có chê trách ít nhiều nhưng thực sự Nguyễn Minh Thành là một hoạ sỹ tài năng. Những đóng góp của anh ấy cho Hạt mưa rơi bao lâu đủ khiến chúng ta cảm phục. Đơn giản một điều, Đạo diễn nói: Tôi làm phim cổ trang đấy! Anh có nhận không? Nguyễn Minh Thành gật đầu và anh đã không làm chúng ta phản cảm. Đó là một thành công lớn rồi.

Tôi biết nhìn ở một góc độ khác thì người hoạ sĩ đã rất giỏi khi tái tạo những bối cảnh xa xưa như vậy. Việc Hoạ sĩ thiết kế làm hỏng không gian của phim biết đâu cũng là cách mà Đạo diễn đã bàn bạc kĩ và cố tình làm như vậy.

Quan điểm của tôi, nghệ thuật là cảm nhận và bàn luận chứ không nói đúng sai. Đây chỉ là một chút những ý kiến cá nhân tôi về vấn đề tạo hình của người hoạ sĩ thiết kế trong bộ phim này. Mong các bạn đóng góp ý kiến thêm để chúng ta hiểu biết thêm.

Bài sau tôi sẽ nói về “ Âm thanh và hình ảnh hình hài dị biệt mà đẹp tuyệt vời của Hạt mưa rơi bao lâu”

Nhân ngày 20 tháng 10, ngày Phụ nữ Vietnam, tôi muốn gửi tới lời chúc sức khoẻ và sự thành đạt tới Đạo diễn Đoàn Minh Phượng và toàn phái đẹp tham dự trong Thread này với những tư cách khác nhau. Tôi hi vọng trong dịp tới, tôi sẽ lại được xem những phim mới của một trong những không nhiều nữ Đạo diễn Vietnam.

Tôi cũng muốn nói thêm rằng Hạt mưa rơi bao lâu là một phim đầu tiên của một nữ Đạo diễn Vietnam đã chinh phục tôi bằng vẻ đẹp thuần khiết của người phụ nữ và tính Mĩ học khác nhau trong những không gian văn hoá.

Giống như đã hứa : Bài sau tôi sẽ nói về “ Âm thanh và hình ảnh, hình hài dị biệt mà đẹp tuyệt vời của Hạt mưa rơi bao lâu”

Tuy nhiên các bạn hãy đọc và cảm nhận bài viết của Neo. Giống như sự khó khăn trong việc tìm kiếm những vẻ đẹp hiếm hoi trong phim Viet, xin hãy đọc lại và tưởng tượng về bộ phim mà bạn đã chờ đợi lâu lắm để được xem, hiểu thêm những gì mà ngôn từ của của tôi không đủ chuyển tải.

Tôi xin xin lui lại bài viết tiếp theo trong khi tìm kiếm lời thứ lỗi, tôi đi mua hoa! Vâng, chắc là rất đắt …

Hãy dịu dàng và đẹp như Giọt mưa rơi bao lâu. Phải chăng các xứng đáng với những gì bộ phim ca ngợi trong lời cầu chúc tốt lành của mấy chục triệu trai Viet trong hôm nay!

Thân ái!

Âm thanh và hình ảnh, hình hài dị biệt mà đẹp tuyệt vời của Hạt mưa rơi bao lâu

Quay trở lại sáng chủ nhật đẹp trời, 16 tháng 10. Chúng ta vào phòng chiếu lớn nhất (700 chỗ-hình như) của Rạp chiếu phim Quốc gia. Nếu bạn là đạo diễn và có ý định giới thiệu sản phẩm ấp ủ của mình ở phòng chiếu lớn này thì tôi khuyên chân thành rằng bạn nên đổi ý. Chiếu phòng nhỏ hay hơn, phòng lớn này củ … bờ – nan -nờ lắm!

Nếu bạn để ý sẽ thấy rìa khuôn hình Hạt mưa… chiếu lên không nét. Hệ thống âm thanh của phim bị chìm mất. Tôi nghĩ, máy chiếu quá lâu không được điều chỉnh, dung sai cơ học quá lớn mà người chiếu phim thì chỉ biết vặn nét ống kính máy chiếu thay vì phải chỉnh lại vì những Pu-ly tải phim quá mòn, phim chạy lệch cửa hình khiến sai tiêu cự và lệch cả đường tiếng. Hạt mưa rơi bao lâu được làm hậu kì ở Thái Lan, âm thanh lập thể mà tiếng phim nghe không khác gì mono, hình ảnh over nét. Nếu chiếu ở phòng chiếu khác chắc chắn âm thanh và hình ảnh sẽ tốt hơn nhiều. Vì vậy tiếc cho chúng ta đã không có cơ hội cảm nhận hết những cảm xúc mà bộ phim khả dĩ mang lại.

Hạt mưa … là bộ phim Điện ảnh đầu tiên của Vietnam sử dụng tông phim như một phương tiện biểu đạt. Màu vàng của phim gợi vẻ đẹp xưa cũ, mà buồn nữa… Tôi biết nhiều quay phim Vietnam cũng thèm làm điều này cho những tác phẩm của họ, nhưng không phải chuyện đơn giản. Bạn phải xác định ngay từ đầu khi lựa chọn loại phim để quay, nhất quán trong điều phối sắc độ bối cảnh và phương pháp chiếu sáng. Sau cùng, bạn phải điều chỉnh màu sắc trên hệ thống in tráng. Tất cả những điều mà tôi vừa nói thuần tuý kĩ thuật nhưng bạn sẽ phải toát mồ hôi và tốn công tốn của lắm …

Trong Hạt mưa … đạo diễn không muốn phô bày sự thật cuộc sống với những màu sắc trần trụi của nó. Việc chọn màu sắc và kiểu cách trang phục nhất quán không lệ thực là một táo bạo. Tôi cho rằng hoạ sĩ phục trang đã rất dũng cảm khi sử dụng trang phục cách điệu. Nó có mới, nó có sạch đấy nhưng mà từ đầu đến cuối phim đều thế. Vậy nên nó không gây phản cảm cho người xem.

Những khuôn hình tĩnh sâu lắng không mang tính kể chuyện mà bộc lộ thái độ quan sát. Đôi khi máy lia vô cớ. Ví dụ như cảnh panorama toàn cảnh ngôi nhà. Cú lia chậm, hơi giật, không đồng tốc(Lia tay 360 độ mà được như thế giỏi rồi) tạo cho người xem một thái độ nhìn nhận từ bên ngoài. Tôi cho rằng đây là một thái độ cố tình của đạo diễn vì chẳng khó khăn gì nếu như ta cho nhân vật chuyển động và máy quay pan theo. Nhưng như thế, máy quay đã bộ lộ thái độ chủ quan, điều mà tôi không thấy nhiều ở phim này.

Đôi khi máy fix cố tình. Cảnh cậu bé con Lý An đi qua cầu dùng để chuyển cảnh, khi tới gặp một người khác để nghe kể một câu chuyện khác về cuộc đời mẹ. Cảnh đó nhân vật vào hình, và ra hình. Cái cách để nguyên một cảnh dài như vậy, mặc kệ thái độ không thích của tôi và sự lê thê trong lòng bạn, cảnh quay cũng đạt tới một giá trị khách quan nào đó. Nếu ta thấy diễn viên ở hai phần ba khuôn hình rồi cắt cảnh, nối tiếp máy quay diễn tả thái độ của diễn viên trong một cỡ cảnh hẹp hơn, cái cách đó hiện đại quá, không phải là cách mà Hạt mưa … biểu đạt. Giống như chúng ta từ xa trông về quá vãng, cách dựng nguyên toàn cảnh như lối dựng của các phim cổ đôi khi mang lại thái độ khách quan dửng dưng của câu chuyện không giành cho những người xem thiếu tập trung.

Phim rất ít những cảnh hẹp, nhằm diễn tả chi tiết. Nó giống như quay thiếu cảnh dựng và rất thừa toàn cảnh. Tuy nhiên, với lối dựng chắc chắn và đồng nhất phong cách khiến cho hàng loạt những toàn cảnh đó dựng với nhau lại tạo ra một cảm giác khác. Đó là một kiểu biểu đạt mĩ học của khuôn hình máy quay có chủ ý.

Tôi nhớ một con thuyền chở đầy hoa chuối. Một vệt đỏ vạch ngang màu vàng đặc trưng của toàn cảnh khuôn hình. Nhưng đạo diễn cũng chỉ cho người xem cảm nhận một chút khác biệt như vậy rồi dừng lại. Hay một cảnh dòng suối cuồn cuộn chảy, tôi thấy một cánh lá bay xuống đầy tính ẩn dụ. Việc miêu tả thân phận Lý An trong màn đó cũng chỉ dừng có vậy. Ai cảm được thì thấy …

Mở đầu phim là anh thanh niên con của nhân vật chính vào làng từ trái qua phải hình theo hướng tiến dần tới máy. Kết thúc phim vẫn chàng trai đó, ra khỏi làng từ phải qua trái về phía chiều sâu của khuôn hình. Không số phận nào được thay đổi, không có quan niệm sống hay tư duy nào thay đổi, không có ai nghèo khó trở lên giàu có, ai xấu thành tốt … chúng ta và nhân vật biết về đời sống của một làng xã ngày xưa với những hủ tục mang màu sắc văn hoá.

Âm thanh của phim không thể khen chê gì nhiều.

Tôi thích cái chất cổ ca trong những bài hát được sử dụng, tuy nhiên tôi cho rằng cái cách thay vì sử dụng rất nhiều bài hát thì nên dùng một bài gần gũi với truyện phim nhất mang ý nghĩa biểu trưng nào đó. Ví dụ như “tò vò nuôi nhện”(phi người Việt, không thể hiểu tích này)Sau đó những đoạn sau sử dụng các loại nhạc cụ khác với những tiết tấu khác để diễn tả tâm trạng vui buồn của nhân vật cũng như than vãn về số phận của họ mà vẫn sử dụng nền giai điệu đó. Nhưng đó chẳng qua chỉ là ý chủ quan ngốc nghếch của tôi mà không phải là cái cách đạo diễn muốn thể hiện. Nhạc của Hạt mưa … mềm mượt mang tính hỗ trợ đẩy sâu chủ đề của phim. Tôi cho rằng đạo diễn thích nhạc Bach. Tôi cũng thích Bach mà không phải trong phim này.

Về đối thoại, khá nhiều những đoạn dài mà tôi không thích ví dụ cảnh Lý An giẫm đất kể về việc gặp cái cây và bông hoa không phải của cái cây đó! Tôi cho rằng cứ quay luôn cảnh đó thay vì bảo cô ta cứ đạp mãi một chỗ để biểu hiện tâm trạng. Tôi nghĩ đến triết học của Freud! Thực lòng tôi không hiểu ý của tác giả cũng như đạo diễn về đoạn này. Tuy nhiên tôi chắc chắn nhớ một câu thoại triết lý rất dân gian “xưa nay phường buôn có lấy phường hát bao giờ!” cảnh trên xe ngựa. Tôi thích câu đó.

Về tiếng động, chỉ là âm thanh mô phỏng. Đạo diễn không quan trọng việc biểu đạt của tiếng động trong dàn dựng. Việc sử dụng âm thanh trong dàn dựng sẽ buộc người ta phải dùng những góc máy chủ quan, điều mà đạo diễn không thích dùng. Tôi có chú ý tiếng mưa mà cái máy chiếu tồi quá đi thôi. Nó làm giảm hiệu quả phim rất nhiều …

Trước tiên tôi xin cảm ơn các bạn đã cùng tôi bình luận Hạt mưa rơi bao lâu. Tôi thấy lâu nay chúng ta thường để những bộ phim như thế này rơi vào quên lãng, vì vậy trong khoảnh khắc chúng ta làm việc này ngõ hầu một tiếng rao nhà mõ – Những người quản lí hãy giành cho nó một chỗ đứng trong đời sống Việt. Ngay cả khi các rạp từ chối chiếu nó thì chúng ta cũng hãy cổ vũ vì những giá trị thực sự của nó.

Có người nhắn hỏi rốt cuộc thì lastcountryman khen hay là chê Hạt mưa rơi bao lâu? Tôi xin trả lời tức thì rằng tôi thích nó. Nó đáng để chúng ta ngồi xem không chỉ một lần, bây giờ và sau này cũng vậy.

Cũng phải xin lỗi các bạn lớn tuổi tham gia Thread này vì việc cảm nhận về một bộ phim khi viết lại nó rất khô khan, tựa như cái cách mà chúng ta vẫn làm là thêm chút gia vị cho nó trôi, cho phép tôi bông phèng ngôn ngữ và sử dụng cả tiếng lóng.

Tôi cũng xin các nhà làm phim thứ lỗi, tôi biết chúng tôi xem phim và phán như thế này thì dễ mà làm một cảnh quay thôi cũng cực nhọc vô cùng, tuy nhiên nếu chúng ta làm phim ra mà không ai bàn luận, bộ phim sẽ rơi vào quên lãng! Chúng ta phải chấp nhận sự mổ xẻ mà không phải lúc nào ta cũng hài lòng.

Cũng có nhiều điều đáng bàn trong xứ lý tính cách nhân vật và cấu trúc phim nhưng tôi xin nhường lại Thread này cho các bạn bàn luận. Viết tới ba bài về một phim khó như Hạt mưa rơi bao lâu tôi e cũng là quá nhiều.

Nếu ai thực sự có hứng thú bàn luận nữa, xin mail cho tôi theo địa chỉ [email protected]

Thân ái!

Cảm ơn Rock_boy, Neo và các bạn. Mình chỉ nhìn ở giác độ thiển nghĩ cá nhân, chắc còn nhiều điều cần phải học hỏi. Đây cũng là lần đầu tiên mình phân tích một bộ phim. Lại nhìn ở 2 góc độ người xem và giới chuyên môn, cũng liều mạng vậy, hi vọng sẽ có thêm nhiều ý kiến ở những cách nhìn khác từ phía mọi người!

Thân ái!