Review: Lemon Tree (2008)

“Lemon tree very pretty and the lemon flower is sweet but the fruit of the poor lemon is impossible to eat” – “Cây chanh rất đẹp, hoa rất thơm, nhưng trái của nó thì không thể nào ăn được”
Lemon tree (Cây chanh) là một bộ phim khiến ta uất nghẹn khi xem, bởi ta biết rằng đôi khi cuộc đời không có công lý.

Salma Zidane là một người đàn bà góa người Palestine cương nghị và mạnh mẽ, sống ở West Bank ngay sát biên giới với Isarael. Con trai đã sang Mỹ, Salma sống một mình, ngày ngày chăm lo vườn chanh hơn 50 năm của gia đình bà để lại cùng với một ông lão làm vườn. Cuộc đời bình yên của bà bỗng xáo trộn khi bộ trưởng bộ quốc phòng Israel, ông Israel Navon, dời đến ở ngay cạnh vườn chanh. Ngôi nhà sang trọng mọc lên, hàng rào được dựng, tháp canh được xây, đám quân lính, bảo vệ bắt đầu kiểm tra, dò xét, phong tỏa vùng đất.
Ngay sau khi ngài bộ trưởng Israel Navon cùng cô vợ xinh đẹp có học thức của mình, Mira, dời đến ngôi nhà mới, Salma nhận được một lá thư thông báo: vườn chanh nhà bà tiềm ẩn mối đe dọa khủng bố gia đình ông bộ trưởng, và vì lý do an ninh, quân đội đề nghị phải bứng bỏ toàn bộ vườn chanh. Cũng vì bởi lý do an ninh, vì thế sẽ không có đền bù giải tỏa nào. Khi Salma được nghe dịch lại lá thư (bà không biết đọc chữ Hebrew, ngôn ngữ của người Do Thái), bà quyết định chống trả. Cuộc chiến giữa người phụ nữ thế cô và chính quyền Israel bắt đầu từ đó. May mắn tìm được một luật sư trẻ tuổi, Ziad Daud, giúp đỡ bà đi khiếu kiện, Salma bắt đầu hành trình thưa kiện của mình, tìm đến tòa án, tìm đến truyền thông. Trong khi đó, vườn chanh bị phong tỏa không người chăm sóc đang héo hon dần. Đám lính còn lẻn vào vườn tiện tay hái chanh đem về để phục vụ cho tiệc tân gia nhà mới của ngài bộ trưởng.

Có rất nhiều phút giây khi xem Lemon Tree khiến ta uất nghẹn, bởi ta thấy rằng công lý không phải lúc nào cũng hiện diện, bởi kẻ cầm quyền đang nắm sức mạnh trong tay và người dân không thể cất lên được tiếng nói nhỏ bé của mình.
May thay, trong cuộc đấu tranh của người đàn bà kiên định ấy, còn có vị luật sư trẻ từ những thông cảm ban đầu đã dần nảy sinh một tình yêu bị cấm đoán; còn có một phụ nữ dẫu chỉ lặng lẽ nhìn từ phía bên kia hàng rào nhìn sang vườn chanh và không biết cách nào để chia sẻ với người đàn bà tội nghiệp bên kia khi mọi nỗi đau của người phụ nữ ấy bắt nguồn từ vị trí của chồng mình; còn có báo chí dám thẳng thắn đối mặt với ông bộ trưởng để chất vấn và đòi hỏi công lý và sự thật cho người đàn bà thế cô… Sự phát triển mối quan hệ giữa Salma và Mira trong Lemon Tree khá thú vị. Nó mở ra cho khán giả nhìn thấy số phận của hai người phụ nữ khác nhau về thân thế nhưng vẫn giống nhau về hoàn cảnh – họ đều bị ‘cầm tù’ trong một mặt nào đó.
Nữ diễn viên Hiam Abbass, với một nét mộc mạc giản dị nhưng cương nghị quyết liệt đem đến cho Salma một sức sống, một vẻ đẹp toát ra từ bên trong tâm hồn khiến ta cảm thấy mình phải đứng về phía người phụ nữ này, và hiểu được vì sao chàng luật sư trẻ đẹp trai lại bất chấp cả những luân lý, những chênh lệch tuổi tác, những cấm đoán, dị nghị của xã hội để yêu người phụ nữ góa này.

Đạo diễn Eran Riklis hoàn toàn khiến người xem đồng cảm với Salma, hồi hộp lo lắng cho số phận của bà và vườn chanh của bà, cảm nhận hết những nỗi đau, buồn, thất vọng của bà, đặc biệt khi ở tòa án. Xen lẫn với những căng thẳng đầy tính ẩn dụ về xung đột giữa Palestine và Israel, Lemon Tree còn có những câu chuyện về gia đình, về tình mẹ con, về hôn nhân. Câu chuyện của gia đình ông bộ trưởng, với quan hệ giữa Mira và con gái, giữa Mira và chồng cho thấy đạo diễn Eran Riklis rất tinh tế trong việc chạm đến những câu chuyện rất đời thường nhưng đầy tình người. Không chỉ có căng thẳng, tình cảm, mà Lemon Tree còn có là những phút giây hài hước, châm biếm, mỉa mai, mà điển hình là câu chuyện của cậu lính gác chòi canh ngày đêm học ngoại ngữ để thi đại học…

Lemon Tree có một kết thúc mở. Vừa đủ để ta hiểu rằng cuộc đời này vẫn còn nhiều bất công, nhưng cũng vẫn còn đó hy vọng…