Hayao Miyazaki

Hayao Miyazaki là một trong những đạo diễn phim hoạt hình xuất sắc nhất của Nhật. Ông sinh năm 1941 tại Tokyo.Tốt nghiệp trường đại học Gakushuin với tầm bằng Khoa học kinh tế chính trị ,ông khởi nghiệp tại studio Toei Doga và sau đó tham gia vào rất nhiều phim hoạt hình cổ điển của Nhật .Ngay từ lúc ban đầu , ông đã làm mọi người ấn tượng về khả năng vẽ cũnng như những sáng kiến tưởng chừng như bất tận của ông cho phim hoạt hình.

Năm 1973, ông chuyển đến A pro với Takahata rồi sau đó chuyển sang Nippon Animation. Năm 1978, ông đạo diễn series phim truyền hình đầu tiên “Mirai Shonen Conan” (Future Boy Conan) . Năm 1979 , ông chuyển đến Tokyo Movie Shinsha và đạo diễn bộ phim đầu tay , “Lupin III: The Castle of Cagliostro.” Năm 1984, bộ phim của ông “Nausicaä of the Valley of Wind,” ,dựa trên một phim manga cùng tên,đã được phát hành. Sự thành công của bộ phim đã dẫn đến việc hình thành studio phim hoạt hình mới Studio Ghibli,tại đó ông đã đạo diễn năm phim hoạt hình dài và ba phim khác trong những năm 1986 đến 1997. Tất cả những phim này đều nhận được những phản ứng tích cực từ giới phê bình và có thứ hạng cao trong các bảng xếp hạng. Đặc biệt phim “Princess Mononoke” do ông đạo diễn đã nhận được giải the Japan Academy Award cho phim hay nhất và đây là phim nội địa đạt doanh thu cao nhất ở Nhật.

Bên cạnh phim hoạt hình,ông còn vẽ manga. Có thể kể đến “Nausicaä” ,một bản thiên anh hùng ca mà ông đã thực hiện từ những năm 1982 đến 1994, trong khi ông đang bận rộn với phim hoạt hình. Năm 1992, ông cho ra đời một phim manga khác là “Hikoutei Jidai,” :image1:

Những năm tháng đầu tiên của Hayao Miyazaki

Các nhà tâm lí nói rằng tính cách của một con người được quyết định lúc lên ba tuổi. cha của Hayao Miyazaki sở hữu một công ty hàng không ,và những bài hát ru bé Hayao luôn chìm nghỉm trong tiếng gầm rú của động cơ. lớn lên một chút,Hâyo luôn thích gấp những bức vẽ nguệch ngoạc của mình thành những chiếc máy bay giấy.có lẽ đó là lí do mà những bộ phim hoạt hình sau này của ông luôn có sự xuất hiện của máy bay. Chiến tranh đã biến Tokyo thành một biển lửa khổng lồ,và kí ức tuổi thơ của Hayao về những năm tháng đó là một màu đen tối.”Tôi đã quên nhiều thứ”–“tôi đã cố quên đi những năm tháng đó,đã có quá nhiều điều mà không ai muốn nhớ lại.Cả một thời gian dài, những năm tháng đó như là một cái gai trong tâm trí tôi.Nhiều khi tôi tự hỏi tất cả những điều đó có nghĩa gì”

Chiến tranh cũng đã biến mẹ của ông thành một người phụ nữ đau khổ, bà luôn tâm niệm rằng”hành động của con người chẳng có điều gì là tốt đẹp “. Bà đã ốm liệt giường khi Hayao lên lớp 4. Những sáng tác của ông sau này hay xuất hiện hình tượng người mẹ đầy cảm thông

Sự xích mích với người anh cũng có thể đã đưa đẩy ông trở thành một người làm hoạt hình.”Tôi là đứa con thứ hai trong nhà” Ông hồi tưởng lại”người anh là cả một địa ngục với tôi .Anh ấy tham gia trong đội bóng bầu dục và tôi sớm nhận ra rằng tôi không thể bắt chước theo anh ấy,do đó tôi lao vào vẽ và đọc sách”. Bước ngoặt đến với Hayao vào năm 1958 khi ông được xem bộ phim hoạt hình màu dài đầu tiên “Byakujaden,” ,từ đó ông quyết định sẽ trở thành người làm phim hoạt hình “Tôi chẳng bao giờ đọc truyện tranh,thậm chí tôi cũng chẳng thích chúng.Tuy nhiên ,khi đang học cấp 3 ,tôi đã quyết định sẽ trở thành người làm phim hoạt hình và từ đó mọi điều tôi làm đều vì mục đích này.Tôi đã chọn trường đại học dễ nhất để tôi có nhiều thời gian luyện tập vẽ các nhân vật hoạt hình”. Miyazaki đã tốt nghiệp trường đại học Gakushin .

Sau khi tốt nghiệp năm 1963, ông tham gia Toei Doga (một bộ phận của hãng phim hoạt hình Toei). Là một người thẳn thắn, ông không hề ngần ngại trong việc phát biểu ý kiến của mình,thậm chí là với cả những nhân vật cấp cao.Tuy nhiên , mất 10 năm ông vẫn chưa tạo dựng được tên tuổi cho riêng mình. Năm 1971, ông rời Toei và gia nhập Zuiyo,một công ty ít tên tuổi hơn, và làm cho công ty này trở nên lớn mạnh hơn với bộ phim Heidi năm 1973,được trẻ em khắp thể giới yêu thích.

Mọi người bắt đầu chú ý đến ông nhưng đỉnh cao của sự nghiêp chỉ đến với ông vào một thập kỉ sau :image2:

Nausica of Windy Valley

Xuất bản hàng tháng và được gọi là”Animage”,tức là rút gọn của “animation” và “image”.Công ty không có đủ tiền để có thể tiếp tục các tác phẩm của mình, do đó họ đã yêu cầu Miyazaki thực hiện 1 sê ri trên tạp chí.1 thời gian sau, 1 sê ri đã được tái bản và đã bán được hơn 50.000 bản.Và cuối cùng, năm 1983, ông đã giành giụm đủ tiền để thực hiện bộ phim ,Nausica of Windy Valley ra đời và đạt thành công rực rỡ. Nausica of Windy Valley là thành công đầu tiên của Miyazaki nhưng ông đã thực hiện công việc đúng như cách đây 20 năm .phương pháp cũng như quan niệm của ông cũng ko hề thay đổi. “Khi tôi quyết định sẽ trở thành một người làm hoạt hình,tôi tự nhủ sẽ không bao giờ bằt chước người khác”ông tâm sự”như các hoạ sĩ của Disney chẳng hạn, họ luôn có làm cho các nhân vật của họ bụ bẫm,mũm mĩm và màu sắc thì luôn tươi sáng”–“tôi thì khác,chú trọng vào các đường nét,và màu sắc thì huyền ảo hơn.Có thể là các nhân vật của tôi ko giống 3D nhưng vẫn luôn sống động” Ông ngừng lại trong giây lát”có thể những nét vẽ khôn có gì là xuất sắc,nhưng một khi hoàn thành, tôi có thể tự hào rằng chúng không giống những gì mà nguời khác đã làm trước đó”. Hơn nữa, ông ý thức rất rõ công việc mình làm”có rất nhiều người Nhật sẵ sàng bỏ tiền ra để được giải trí”–“nếu chúng tôi thành công ở Nhật,thế đã là đủ, thế giới không phải là thị trường của chúng tôi”

Ghibli

Phải mất khỏang 18 ngàn bức vẽ bằng tay để tạo nên một phim hoạt hình.Ghibli ,công ty của ông có khoảng 100 người,phần lớn họ là hoạ sĩ.Điều then chốt dẫn đến thành công của họ là những câu chuyện lí thú và sự chăm chút đến các chi tiết. Ông giải thích lí do tại sao ko thuê nhân viên ở nước ngoài “Khi ở nước ngoài,chúng tôi phải ở trong các khách sạn hạng 3, và phải hướng dẫn các hoạ sĩ bản địa,trong khi họ thì lại nghĩ rằng đang phải làm đấy tớ cho cái đám kiêu căng,ở trong các khách sạn hạng sang.Điều này làm cho cả 2 cảm thấy không thoải mái.Và khi bạn làm một công việc gì mà cảm thấy không thoải mái thì bạn sẽ chẳng đạt được kết quả gì cả”. “Thật không công bằng cho hoạ sĩ Nhật khi công việc mà họ có thể làm được thì lại đem ra nước ngoài ,và cũng không công bằng cho các hoạ sĩ nước ngoài khi phải bằt họ thực hiện những công việc lặp đi lặp lại chẳng có sáng tạo gì cả”

Miyazaki không mấy khó khăn để tạo nên không khí làm việc thoải mái trong công ty “tôi luôn nói với các nhân viên trẻ rằng họ không phải lo nghĩ đến việc yêu quí công ty này.Đó không phải là điều quan trọng.Tôi nói với họ rằng hãy yêu quí công việc mình đang làm, yêu quí bản thân mình.hãy làm việc hết mình ở đây vài ba năm rồi họ có thể ra đi và làm công việc gì thú vị hơn”

“Ai mà biết rằng bộ phim kế tiếp sẽ chẳng là dấu chấm hết cho công ty của chúng tôi.Có thể bộ phim đó sẽ trượt thê thảm trong bảng xếp hạng ,và khi đó công ty của chúng tôi sẽ đi xuống,mọi người vẫn cần phải sống.Do đó mọi người nên nghĩ đến việc cải thiện kĩ năng của mình hơn là tình yêu đối với công ty”

Miyazaki không thích làm các phần phim tiếp theo “Nếu bạn có cùng nhóm người đã làm phần đầu tiên thì phần tiếp theo sẽ có phần đi xuống. Chúng tôi luôn muốn mọi chuyện tốt lên nên bao giờ cũng muốn đương đầu với những thử thách mới “–” Công việc chúng tôi ngày càng khó khăn nhưng chùng tôi đã có những bước tiến lớn”

Điều khiến ông còn gắn bó với TV là có thể làm những chương trình với chi phí thấp nhưng có một điều hiển nhiên là ông không là fan của TV “Tôi không nghĩ cha mẹ nên để cho con cái họ xem TV cho đến khi chúng 3 tuổi.Xem TV quá sớm có thể làm chúng mất đi những niềm khao khát khám phá cuộc sống và chúng có thể không phân biệt được đâu là cuộc sống và đâu là tưởng tượng.Điều đó thật là nguy hiểm.Bên cạnh đó,con cái bạn cũng nên học cách vui đùa với những con chó”

“Nếu bạn nói chuyện với người lớn thì có thể nói rằng cuộc sống này chẳng đáng sống nhưng với lũ trẻ thì không thể nói như thế , mà phải nói rằng các con phải biết quí trọng cuộc sống này” :image3:

Việc làm phim , theo Miyazaki là phải sinh lợi ( trong khi vẫn theo đuổi những gì ông thích). Các rạp chiếu phim không phải là nguồn duy nhất đem lại doanh thu,ngoài ra còn có tiền bản quyền , bán băng video và cho thuê .Với các nhân vật họa hình , còn có việc bán các sản phẩm ăn theo .Chú mèo máy Doremon là một ví dụ,xuất hiện từ hộp đựng thức ăn trưa cho đến áo quần.”Chúng tôi thà để cho mọi người bỏ tiền ra xem phim còn hơn là tiêu tốn vào việc mua các sản phẩm ăn theo ấy.Tôi không thích buôn bán ăn theo phim ảnh tí nào”. Đó có thể là lí do tại sao mặc dù thị trường nước ngoài rất tiềm năng ,nhưng phim của ông lại không thành công cho lắm. “Hiện thời chúng tôi chưa có thị phần ở nước ngoài.Ở Mỹ chẳng hạn,Hollywood bán phim cho Nhật thì với giá trên trời ,nhưng khi chúng tôi đòi hỏi những điều kiện ấy cho phim chúng tôi thì họ nghĩ chúng tôi bị điên. Họ muốn có bản quyền chỉ với 10 đến 100 triệu yên ,và chúnt tôi không đồng ý,thế là phim của chúng tôi không vào thị trường Mỹ”

Có người cho rằng giá cả thấp đã khiến cho phim Nhật trở nên thông dụng. Các phim Nhật bán cho nước ngoài chỉ với giá bằng một phần ba giá của một phim Mỹ. Điều này một phần là do các nhà làm phim Nhật coi trọng trị trường nội địa nhiều hơn , và họ cho rằng doanh thu ở nước ngoài chỉ là một món quà bất ngờ cho họ

“Các nhà làm hoạt hình Mỹ biết công việc chúng tôi đang làm. họ đã từng đến đây tham quan, và họ cảm thấy ghen tị với sự tự do sáng tạo của chúng tôi.Không nhà đạo diễn Mỹ nào có quyền tự do, họ luôn chịu tác động bởi nhà sản xuất. Các nhà đạo diễn Mỹ luôn nói rằng chúng tôi đúng là những người hạnh phúc”. Có một sự hoài nghi nhỏ trong việc cho rằng Hayao là một trong những nhà tiên phong làm hoạt hình ở Nhật. Sau những thành công vang dội của Porco Rosso và Princess Mononoke, ông tiếp tục cho ra mắt bộ phim hoạt hình được xem là thành công nhất mọi thời đại Spirited Away .

*Cuộc phỏng vấn sau đây được thực hiện tại buổi họp báo của Miyazaki ở Paris cuối tháng 12/2001 ,nhân dịp Spirited Away lần đầu tiên được trình chiếu ở Châu Âu ,tại festival hoạt hình “Nouvelles images du Japon “(nhân dịp này chính phủ Pháp đã trao tặng ông huân chương of ‘Officier des Arts et des Lettres’ )

– Có đúng là tất cả phim hoạt hình của ông đều thực hiện mà không cần kịch bản?

+Đúng như vậy, tôi chẳng bao giờ có một câu chuyện hoàn chỉnh để bắt tay vào làm fim cả. Tôi chẳng có thời gian, và câu chuyện sẽ phát triển trong quá trình làm fim. Chúng tôi ko biết câu chuyện sẽ đi về đâu, đây quả thật là một kiểu làm fim quá mạo hiểm,nhưng ko may đó là cách tôi vẫn làm

– Để làm được điều đó theo tôi nghĩ ông chắc phải có sự đồng cảm với nhân vật?

+Điều quan trọng ko phải là sự đồng cảm của tôi đối với nhân vật, mà là bộ fim sẽ dài bao lâu, 3 tiếng hay 4 tiếng. Tôi luôn trao đổi với nhà sản xuất về điều này , và ông hỏi tôi có muốn kéo dài kế hoạch ra thêm vài năm nữa hay ko .Trên thực tế ông ko có ý định cho tôi thêm thời gian , ông hỏi vậy chỉ để làm tôi hoang mang và khiến tôi trở lại công việc. Tôi thực sự ko muốn trở thành nô lệ của công việc bằng việc làm thêm 1 năm so với dự định . Nên sau khi ông nói như vậy, tôi tập trung cho công việc hơn và làm nhanh hơn . Một nguyên tắc khác là tôi luôn tận dụng tất cả những gì nhân viên đã làm , ngay cả khi hình họ vẽ ko phù hợp với cảnh nền của tôi. tôi không bao giờ phí phạm và sẽ nghĩ cách sử dụng chúng sao cho tốt. :image4:

– Vậy một khi nhân vật được tạo ra thì sẽ luôn theo phim cho đến kết thúc?

+Tôi có những phác thảo về các nhân vật trong đầu mình, và tôi sẽ hoá thân vào các nhân vật và đi thăm tất cả những nơi có trong câu chuyện,nhiều lần như vậy. Sau đó tôi mới bắt tay vào vẽ. Tôi làm như vậy nhiều lần cho đến khi kết thúc.

– Với sự liên kết rất mật thiết của ông với nhân vật như vậy , làm sao ông giải thích hầu hết nhân vật chính đều là những cô gái trẻ?

+Để giải thích được điều này thì hơi dài dòng và rắc rối ,nhưng tôi có thể trả lời ngắn gọn là vì tôi rất yêu phụ nữ ()

– Nhân vật chíng Chihiro trong phim Spirited Away dường như khác với những nữ anh hùng khác trong phim của ông, cô ấy có vẻ ít quả cảm hơn , và chúng tôi ko hiểu rõ lắm động cơ của cô ấy

+ Tôi đã cố tình tạo Chihiro theo phong cách ấy, đơn giản là các cô gái Nhật bây giờ thích như vậy. Họ ngày càng hờ hững với những cố gắng của cha mẹ làm cho họ. Trong phim, có cảnh Chihiro không phản ứng khi cha cô gọi tên cô, chỉ đến khi ông ấy gọi lần thứ 2 thì cô mới trả lời. Các nhân viên nói với tôi rằng nên là 3 lần thay vì 2, do đó là cách các cô gái Nhật ngày nay vẫn làm. Điều khiến tôi làm phim này là dựa trên thực tế là không có phim nào giành cho lứa tuổi trẻ em lên 10. Với Spirited Away , tôi muốn nói với chúng là ” đừng lo lắng, cuối cùng mọi việc sẽ tốt đẹp” ,không những trên phim mà còn trong cuộc sống hàng ngày. Do đó điều cần thiết là tạo ra một nữ anh hùng,đó là một cô gái bình thường, không phải là siêu nhân biết bay hay là thứ gì đó không có thực. Mỗi khi tôi vẽ Chihiro , tôi luôn tự hỏi bản thân rằng con gái tôi và bạn bè nó có thể thực hiện những hành động như vậy ko?Đó là tiêu chí của tôi khi thực hiện các cảnh Chihiro thực hiện nhiệm vụ . Tôi đã mất 3 năm để làm bộ phim này ,và khi chiếu thì con gái tôi đã 13 tuổi và nó vẫn thích fim này, và điều này đã làm tôi rất hạnh phúc

– Trong cả Spirited Away và Porco Rosso ,có những người biến thành heo, tại sao vậy?

+Là bởi vì chúng dễ vẽ hơn là hưu cao cổ hay là lạc đà.Và chúng phù hợp với điều mà tôi muốn nói.Hành vi của chúng cũng tương tự như con người vậy.Tôi thật sự rất thích chúng, thích những điều tốt cũng như điểm xấu của chúng.Heo là loài vật rất gần gũi với chúng ta

– Còn cảnh có dòng sông ô nhiễm thì sao? Điều đó có trong thần thoại Nhật Bản ko?

+Nó không có trong thần thoại Nhật Bản mà là từ thực tế của tôi. Có một dòng sông như vậy ở nơi tôi sống. Khi họ làm vệ sinh con sông ấy, tôi có thể thấy dưới lòng con sông như một đống rác, rồi người ta còn quăng cả xe đạp xuống đó nữa chứ.Bây giờ thì con sông đó đã được dọn sạch rồi ,nhưng cái mùi của nó thì vẫn còn khó chịu lắm

– Trong phim của ông có cảnh nào là chủ đạo đại diện cho toàn bộ phim không?

+Bởi vì tôi bắt đầu bộ phim mà không biết rõ mạch câu chuyện nên bất cứ cảnh nào cũng là cảnh chủ đạo.Trong cảnh Chihiro khóc, tôi muốn những giọt nước mắt phải thật to, giống như mạch nước tuôn trào vậy.Nhưng tôi đã thất bại trong việc vẽ cảnh ấy.Do vậy không có cảnh nào là chủ đạo cả. Tất cả mỗi cảnh đều hàm chứ trong nó những vấn đề ảnh hưởng đến những cảnh tiếp theo.

Nhưng có hai cảnh trong Spirited Away mà có thể xem là biểu tượng của phim . Cảnh thứ nhất là cảnh đằng sau chiếc xe,lúc đó trong cô ta thật nhỏ bé và dễ tổn thương.Cảnh thứ hai là cảnh cuối cùng.Lúc đó trông Chihiro tràn đấy sức sống, sẵng sàng đối mặt với thế giới .Đó là hai chân dung của Chihiro có thể cho thấy sự phát triển tính cách của cô :image5:

– Những bộ phim và đạo diễn nào ảnh hưởng đến ông nhất?

+Đó là những phim của những năm 50.Lúc đó tôi xem rất nhiều phim.Một trong những đạo diễn có ảnh hưởng đến tôi nhất là đạo diễn phim hoạt hình người Pháp Paul Grimault.Nhưng tôi cũng xem rất nhiều phim của các nước khác và thực sự là không thể nhớ tên các đạo diễn đó.Một bộ phim khác cũng có ảnh hưởng quyết định đến tôi là phim của Nga :Bà chúa tuyết.Đạo diễn hiện thời mà tôi rất ngưỡng mộ là đạo diễn người Nga Yuri Nordstein và Frederick Bach của Canada.

– Kế hoạch tiếp theo của ông là gì?Ông có đang làm bộ phim nào không?

+Chúng tôi đã khai trương bảo tàng Ghibli Studio .Có thể bảo tàng là một công việc khổng lồ.Nó như một ngôi nhà mà trong đó chúng tôi triển lãm những công việc của studio.Trong đó chúng tôi có một rạp nhỏ chiếu những phim ngắn về Ghibli.Tôi chịu trách nhiệm bảo tàng này nên tôi cũng đang phải làm một bộ phim ngắn

– Những ảnh hưởng sâu sắc của Spirit Away ở Nhật có làm thay đổi điều gì đến phương pháp làm việc của ông không?

+Tôi không biết phim của tôi làm ra có thành công hay không, có đến được với khán giả hay không?tôi luôn tự nhủ rằng dù cho có điều gì xảy ra, tôi cũng không để kết quả ảnh hưởng đến cách làm việc của tôi.Nhưng có thể là hơi ngốc nghếch với tôi nếu tôi thay đổi cách làm việc hiện nay vì tôi đang thành công mà

Tổng hợp bởi ham_an